Słoneczny zegar kieszonkowy

• Kość słoniowa, około 1550 rok, Długość: 5,7 cm
  Depozyt: Urząd kultury i ochrony zabytków Meklemburgii - Pomorza Przedniego

Fragment ten to płyta dolna wraz z wgłębieniem kompasowym oraz poziomą liniaturą zegara słonecznego. W prawym górnym rogu znajduje się metalowe oczko, względnie przewód lub drut, za pomocą którego łączono tę część z płytą wierzchnią. Mogła ona, jak w przypadku prezentowanego egzemplarza, na wewnętrznej stronie posiadać tarcze zegarową – tzw. poziomy zegar słoneczny. Zgodnie z ruchem wskazówek zegara przyporządkowano liczby od 1 do 8 z umieszczonymi pomiędzy nimi gwiazdami jako ornamentem.

Wyraźnie można także rozpoznać, dwa ręcznie wykonane otwory. Otwór położony w środku wgłębienia służył do mocowania metalowej szpilki służącej jako igła kompasu. Otwór mieszczący się poza wgłębieniem służył do umocowania nici. Przy otwieraniu napinała się ona między płytą dolną a wierzchnią. Nić przy odpowiednim ustawieniu oraz przy pomocy kompasu i poziomego położenia wskazywała te same godziny na obu zegarach – na poziomym i pionowym. Przy nienaruszonych egzemplarzach zegara słonecznego, płyta dolna i wierzchnia zamykane były za pomocą zamka.

W drogich, ukończonych egzemplarzach umieszczano także listy miast wraz z ich położeniem geograficznym lub kalendarz księżycowy.

Źródła historyczne i archeologiczne rysują obraz Pasewalku jako miasta stojącego handlem i rzemiosłem. Aż do 1630 roku Pasewalk, leżący na granicy Brandenburgii i Pomorza u zbiegu dróg handlowych, profitował dzięki handlowi zbożem przez rzekę Wkrę (Ücker). Rozległe przywileje handlowe oraz bliskie kontakty z Hanzą zapewniały miastu dobrobyt, do którego należy także znalezisko kieszonkowego zegara słonecznego z kości słoniowej na terenie cmentarza kościoła Mariackiego w Pasewalku. Przenośny i składany zegar należał do członka elity miejskiej, która jako jedyna mogła była sobie pozwolić na tak praktyczne i kosztowne urządzenie.

Kompasy z przenośnymi zegarami słonecznymi pojawiły się w Europie w połowie XV wieku i były używane do XVII wieku. Później wykonywano je głównie ze sprasowanego drewna i ozdabiano. Centrami wytwórczymi takich urządzeń były Augsburg oraz Norymberga. Cech wytwórców kompasów miał również prawo wykonywania składanych zegarów słonecznych, o czym zaświadcza norymberski porządek cechowy z 1535 roku.